Thuyết minh về bữa cơm tất niên - bài 5
Bữa cơm chiều 30 Tết là bữa cơm cuối cùng của năm cũ để bước vào một năm mới và được gọi là bữa cơm tất niên. Theo phong tục tập quán của dân tộc ta, bữa cơm này chỉ dành riêng trong gia đình, tập trung toàn thể con cháu từ mọi nơi tụ hội về trước bàn thờ để báo cáo cho tổ tiên biết tình hình làm ăn, kết quả học tập của con cháu trong năm vừa qua và mời gia tiên về ăn Tết cùng gia đình, phù hộ cho con cháu sang năm mới sức khỏe, làm ăn gặp nhiều thuận lợi, may mắn… có thể nói, phong tục thờ cúng tổ tiên này là một nét đẹp truyền thống văn hóa của dân tộc ta mà trên thế giới không một nước nào có.
Thời bao cấp, cả xã hội khó khăn, vậy mà gia đình nào cũng cố gắng lo cho bữa cơm tất niên được tươm tất đủ đầy. Buổi sáng đi chợ, các bà mẹ đã mua sắm đủ lễ vật cho việc cúng tất niên, và không bao giờ quên mấy tờ giấy đỏ. Thường mỗi nhà đều có đôi câu đối viết bằng giấy hồng điều, treo trang trọng hai bên bàn thờ gia tiên, năm nào cũng được viết lại cho mới. Thật tấp nập khi từ chiều, ông sai cháu mài mực tàu để viết câu đối; bố sửa soạn ban thờ gia tiên với lòng thành kính, soát xem còn thiếu thứ gì để chuẩn bị nốt; mẹ chuẩn bị làm mâm cơm cúng tất niên; trẻ con tíu tít dọn dẹp, trang trí nhà cửa, quấy hồ để dán tranh Đông Hồ. Không khí chiều 30 Tết nhộn nhịp, đầm ấm yêu thương. Trước khi cúng tất niên, cả gia đình đều phải có mặt, thành tâm.
Ngày Tết miền Bắc lạnh vậy mà dọn dẹp đến đổ mồ hôi, nhưng bù lại, mọi thứ sáng bóng và sạch sẽ. Mọi người như xích lại gần nhau hơn sau 1 năm xa cách, mệt mà không mệt. Căn nhà lúc đó rộn rã tiếng cười, tiếng nhạc xuân và như được thay lớp áo mới. Sau phần dọp dẹp là tới phần trang trí. Ở miền Bắc, người ta thường chưng cây quất, cành đào và một số loại hoa cảnh như ly, cúc, thủy tiên… Ngoài ra, một số nơi còn chưng 2 cây mía mang ý nghĩa là lộc xanh và ngọt ngào cho 1 năm mới may mắn.
Từ ngày 30 Tết và các ngày đầu năm, người ta kiêng không cãi cọ nhau, không nói những lời xui xẻo, và đặc biệt không đổ nước ra sàn, tránh làm đổ vỡ. Trong bữa ăn, người già hỏi con cháu tình hình làm ăn năm vừa rồi, hỏi xem trẻ con đã có đủ quần áo mới chưa? Năm vừa rồi học hành ra sao? Ông bà vui mừng khi các cháu khoe những tấm giấy khen, và nhắc khéo với những đứa nào không có tấm giấy khen ấy. Nếu ai trong gia đình đến lúc đó chưa có mặt bên mâm cơm tất niên sẽ được cả nhà nhắc nhiều nhất. Bên cạnh ý nghĩa gia đình đoàn tụ sum vầy, bữa cơm tất niên còn là nghi thức tiễn biệt năm cũ, sửa soạn đón năm mới, mời Ông Công Ông Táo về trần thế tiếp tục cai quản việc bếp núc. Sau bữa cơm tất niên còn là lúc mọi người trong gia đình sửa soạn cúng giao thừa, tiễn năm cũ và đón mừng năm mới.
Mâm cỗ tất niên của miền Bắc thường không thể thiếu những món như gà luộc, bánh chưng, xôi, nem rán, giò lụa, miến mọc, canh măng… Mâm cỗ cúng này có ý nghĩa là mời ông bà tổ tiên về ăn Tết với con cháu (và giữ chân ông bà suốt 3 ngày Tết, vì thế trong 3 ngày Tết ở miền Bắc không bao giờ được để hương tắt). Bắt đầu từ bữa cúng này, bàn thờ tổ tiên lúc nào cũng phải sáng đèn và có hương khói. Đây chính là thời khắc rất thiêng liêng với cả người còn sống và người đã khuất, lúc năm cũ qua đi và năm mới tới gần.
Trong bữa cơm cuối cùng của năm, các thành viên trong gia đình họp mặt đông đủ. Dù năm cũ có nhiều chuyện vui buồn như thế nào thì nó cũng đã qua, những tổng kết chỉ là để rút kinh nghiệm cho năm mới. Với những người con xa nhà, bất kỳ giây phút nào được ở bên người thân đều đáng giá. Thời khắc năm mới và năm cũ chuyển giao, giữa thời tiết mưa và lạnh của xứ Bắc, bữa cơm gia đình đầm ấm khiến cho tất cả những khó khăn của năm cũ đều tan biến. Năm mới là niềm vui của trẻ thơ nhưng cũng khiến những ai đã trưởng thành thấy ngậm ngùi vì tuổi tác của cha mẹ ngày càng cao. Năm tháng của đất trời là vô hạn nhưng tuổi tác của con người là hữu hạn, hiểu được điều đó để thêm trân trọng những phút giây mình đang có, nhất là những lúc được quây quần bên gia đình.
