Hương vị tuổi thơ
Đến Hà Nội vào một chiều thu tháng Tám, tôi ngang qua đường Xuân Thuỷ - Cầu Giấy, bắt gặp những người phụ nữ bên gánh hàng rong vồn vã mời chào với chất giọng êm nhẹ như ru, chợt níu chân người lữ khách tha hương bởi thứ quà quê say đắm đất Hà Thành: Cốm làng Vòng! Giữa phố xá đông vui, tấp nập, nhộn nhịp những gánh cốm như điểm nhấn giàu chất thơ của Thủ đô phồn hoa. Chúng gieo vào lòng tôi nỗi nhớ mênh mang về những kỉ niệm xưa đẹp đẽ, êm đềm. Hà Nội trong con tim bé nhỏ của tôi bỗng chốc rộn ràng, thổn thức…
Những ngày xa xưa ấy, tôi theo chân ông ngoại ra phố chơi. Mùa thu tuyệt diệu bởi những cơn gió heo may se lạnh thổi về cùng những đoá hoa cúc nở rộ vàng tươi dịu ngọt. Mùa thu tuyệt diệu bởi hương sắc dịu dàng, giữa tiếng rao ngọt lịm, tôi sà vào gánh hàng rong lạ lẫm, len lén nhìn bàn tay chọn những gói cốm thơm dịu, vuông vức, được buộc bởi thân cây lúa nếp đã tuốt bỏ hạt, xanh ngắt. Mùa thu tuyệt diệu bởi giữa phố đông, người phụ nữ thoăn thoắt trên tay những gói cốm trong gánh hàng, miệng cười tươi như hoa nở.
Tôi cầm trên tay gói “lộc trời” xanh thanh nhã, mềm mại với mùi ngòn ngọt. Sau lớp lá sen bao bọc ấy là lớp lá ráy giữ cho cốm ẩm, mềm, mịn. Ông ngoại nhắc tôi cẩn thận bởi lá ráy gây ngứa. Những hạt cốm dẹt, trong như những hạt ngọc thực thanh khiết, xanh trong hiện ra, chỉ nhìn thoáng qua đã cảm nhận được sự hấp dẫn của món ăn. Tôi hít hà căng lồng ngực thứ tinh hoa của đất trời thơm thật thơm thấm nhuần những giọt mồ hôi thầm lặng rơi, lấp lánh cái ánh văn hoá của những nghệ nhân cốm Vòng.
Cốm Vòng được làm bởi thứ lúa nếp hoa vàng đủ độ, không quá già cũng không quá non. Nếu già quá hạt cốm sẽ rắn, dễ vỡ còn non quá đem giã làm hạt bung nhựa khiến những hạt cốm dính vào nhau. Sau khi thu hoạch về, người ta đem tuốt lúa lấy hạt, rang chín và giã cốm sàng trấu ngay sau khi vừa rang xong. Giã cần có kĩ thuật, tránh cho sữa thóc nếp dính bết vào nhau.
Dùng năm đầu ngón tay nhón miếng cốm, thử miếng đầu tiên là đã cảm nhận được vị ngon ngọt, bùi bùi, dẻo dẻo, trong lành khó cưỡng của từng hạt cốm đang quấn quyện với nhau nơi đầu lưỡi. Cảm giác như hương thơm sữa lúa nếp thoang thoảng trên biển lúa bát ngát hoà quyện cùng hương sen thơm ngát từ Hồ Tây mênh mông, cứ vương vấn mãi mười đầu ngón tay.
Đứa trẻ ham ăn thuở nhỏ là tôi đã ăn hết một gói cốm còn vòi vĩnh thêm gói thứ hai, thứ ba,… Vốn vô cùng ưa thích cốm nên lúc quả hồng đỏ mọng khi trái chuối trứng cuốc vàng ươm ông nhắc tôi chấm ăn cùng. Chao ôi, mùi cốm thơm đan quyện cùng vị ngọt lành của các loại quả bỗng trở nên tuyệt vời đến thế! Hương thu Hà Nội thấm đẫm trong từng miếng cốm tạo thành hương vị ngọt ngào, tinh tế rất riêng của Hà Nội xưa cũ.
Vốn sành ăn, ông ngoại biết, sau từng đợt thu hoạch lúa khác nhau cho ra từng loại cốm khác nhau, chỉ người sành điệu mới phân biệt được: Ngon nhất là cốm lá me, nhì là cốm rót, ba là cốm mộc và cuối cùng là cốm thông thường. Ngoài cốm tươi, cốm làng Vòng Hà Nội còn có nhiều món khác nhau đem đến những hương vị khác biệt như: Cốm khô, xôi cốm, cốm xào, chè cốm, bánh cốm…
Cái thú vui ẩm thực cốm Vòng nó đã trở thành thú vui tao nhã của những tao nhân, mặc khách xứ Tràng An, như ông và lan truyền sang tôi. Cốm làng Vòng đi vào thi ca bằng những lời tấm tắc ngợi khen và đầy thi vị: “Cốm Vòng, gạo tám Mễ Trì/Tương Bần, húng Láng còn gì ngon hơn!”. Đây quả thực là một thức quà Hà Nội thơm thảo, dấy lên dư vị luyến nhớ đối với bất kì ai đã trót nếm thử một thứ quê mùa là cốm Vòng vốn đã có mùi vị và hương thơm rất riêng ấy.
Còn gì sung sướng bằng những lần dạo phố Hà Nội mùa thu, được thưởng thức hương vị cốm Vòng độc đáo trong bàn tay còn thơm mùi hương đồng gió nội? Còn gì sung sướng bằng giữa phố phường chật chội, huyên náo được thấy cả một trời thương nhớ của kí ức tuổi thơ diệu vợi, tươi đẹp tràn về vô cùng thân thương? Những mảnh ghép quá khứ cứ dồn dập hiện về tạo nên hình hài nỗi nhớ man mác, khiến mùa thu càng trở nên vi diệu hơn!
Chợt nhớ những ngày ấu thơ, ông ngoại dắt tay đứa cháu nhỏ vào làng Vòng chơi vào độ mùa thu khiến tôi vui như Tết. Ngày ấy, làng Vòng đang vào vụ cốm. Đi từ đầu làng, gió thu man mác thổi mang theo hương cốm thơm lan toả khắp không gian nhè nhẹ. Tiếng chày giã cốm rộn ràng như một dàn đồng ca bất tận của mùa thu. Những nghệ nhân nông dân hồ hởi đón chào hai ông cháu bằng đĩa bánh cốm dẻo, dai, ngòn ngọt, ngậy hương thơm cốm trộn lẫn hương đậu xanh và lá dứa. Đĩa bánh cốm thơm ngon, thưởng thức cùng ấm trà Thái toả khói nghi ngút, thơm ngất ngây cùng những câu chuyện thì còn điều gì tuyệt vời hơn?
Tôi về Hà Nội một ngày mùa thu, bỗng nhớ hương vị tuổi thơ vấn vương hương cốm Vòng da diết. Làng Vòng khác xưa nhiều, từ làng thành phố lúc nào chẳng hay. Đâu còn cái mảnh đất trồng lúa tự ngàn xưa nay đã được đô thị hoá. Đã qua rồi cái thời dùng chày giã cốm, thay vào đó là máy móc. Trong lòng những nghệ nhân là niềm đau đáu khôn nguôi khi nghề truyền thống có nguy cơ bị mai một. Còn tôi bùi ngùi đem thức quà tao nhã, bình dị ấy dâng hương trên bàn thờ có ông ngoại hiền từ mỉm cười và làm món quà cho lũ trẻ.
Giữa tiết trời mùa thu chớm lạnh qua từng con phố dài hun hút heo may, trong hương hoa sữa nồng nàn, mang trên tay gói cốm Vòng thơm nức, lòng tôi bỗng nhẹ nhõm, bình yên vô cùng. Lật mở từng lượt lá gói, hương sen toả ra dìu dịu, ngan ngát, tôi mới thấu hết niềm vui khi thưởng thức từng hạt cốm còn đượm hương mùa thu. Còn có cảm giác hạnh phúc nào sánh bằng miền hồi ức đẹp bên ông thưởng thức cốm Vòng thuở ấy?
NGUYỄN MINH
