Bài soạn "Lượm" số 3

I. Một vài nét về tác giả

Tố Hữu tên thật là Nguyễn Kim Thành sinh năm 1920 mất năm 2002.
Ông sinh tại mảnh đất Thừa Thiên Huế, sớm từ nhỏ đã được bồi đắp năng khiếu văn học.
Ông là một nhà thơ xuất sắc trong thời kì thơ ca kháng chiến chống Pháp.
Không chỉ vậy ông còn là một nhà chiến sĩ cách mạng đầy nhiệt huyết và lòng yêu tổ quốc.
Phong cách thơ của ông là trữ tình chính luận.
Tố Hữu có những tập thơ gắn liền với những chặng đường lịch sử của dân tộc: Từ ấy, Việt Bắc, Máu và hoa, Một tiếng đờn…

II. Kiến thức cơ bản về tác phẩm

1. Hoàn cảnh sáng tác

Bài “Lượm” được Tố Hữu sáng tác năm 1949, trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

2. Bố cục:

Phần 1 (5 khổ thơ đầu): Cuộc gặp gỡ của hai chú cháu.
Phần 2 (7 khổ thơ tiếp theo): Sự hy sinh anh dũng của Lượm.
Phần 3 (còn lại): Hình ảnh Lượm sống mãi cùng với đất nước.

3. Giá trị nghệ thuật

Thể thơ bốn chữ.
Sử dụng từ láy có giá trị gợi hình và giàu âm điệu.
Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật.
Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt: miêu tả, tự sự, biểu cảm.

5. Giá trị nội dung

Bài thơ khắc họa hình ảnh chú bé liên lạc Lượm hồn nhiên, vui tươi, hăng hái, dũng cảm. Lượm đã hi sinh nhưng hình ảnh của em còn mãi với quê hương, đất nước và trong lòng mọi người.

III. Trả lời câu hỏi trong sgk

Câu 1 (trang 76 sgk ngữ văn 6 tập 2)

Bài thơ kể và tả về Lượm bằng lời của người chú.

Câu chuyện kể về cuộc gặp gỡ của hai chú cháu ở thành phố Huế trong "ngày Huế đổ máu", sự hy sinh anh dũng của Lượm khi làm nhiệm vụ và hình ảnh sống mãi của Lượm.

Có thể chia bố cục làm ba phần:

Phần 1: từ đầu đến "cháu đi xa dần...": Cuộc gặp gỡ ở Huế.
Phần 2: “Cháu đi đường cháu” đến "hồn bay giữa đồng...": Sự hy sinh anh dũng của Lượm khi làm nhiệm vụ liên lạc.
Phần 3: Còn lại: Lượm sống mãi với non sông đất nước.

Câu 2 (trang 76 sgk ngữ văn 6 tập 2)

- Về trang phục: Cái xắc xinh xinh, Ca lô đội lệch. Đó là trang phục của các chiến sĩ liên lạc thời chống Pháp.

Lượm tự hào bởi công việc của mình.

- Cử chỉ nhanh nhẹn: Chân thoăn thoắt, tinh nghịch, hồn nhiên, Cháu cười híp mí, Mồm huýt sáo vang.

- Lời nói tự nhiên chân thật: Cháu đi liên lạc / Vui lắm chú à / Ở đồn Mang Cá / Thích hơn ở nhà.

Hình ảnh Lượm nhỏ nhắn, vui tươi, hồn nhiên, chân thành rất dễ yêu dễ mến.

Các yếu tố nghệ thuật: từ láy, so sánh, nhịp điệu đã góp phần khắc họa chính xác và sinh động hình ảnh Lượm, chú bé liên lạc.

Câu 3 (trang 76 sgk ngữ văn 6 tập 2)

- Nhà thơ hình dung chuyến đi công tác cuối cùng của Lượm rất nguy hiểm: đạn bay vèo vèo, nhiệm vụ cấp bách.

- Nhiệm vụ của Lượm quan trọng, khẩn cấp: thư đề thượng khẩn.

- Tâm thế: Lượm bình tĩnh, gan dạ ( sợ chi hiểm nghèo).

- Hình ảnh Lượm anh dũng hy sinh, ngã xuống như một phần của đất mẹ:

Nằm trên lúa.
Lúa thơm mùi sữa.
Hồn bay giữa đồng.
→ Hình ảnh Lượm ngã xuống khiến ta khâm phục, xúc động.

Khổ thơ đặc biệt: “Ra thế/ Lượm ơi!...” diễn tả niềm thương xót, ngậm ngùi trước sự hi sinh đột ngột của Lượm.

Câu 4 (trang 76 sgk ngữ văn 6 tập 2)

Trong bài thơ, người kể đã gọi Lượm bằng nhiều đại từ xưng hô khác nhau:

- Chú bé: cách gọi của một người lớn tuổi với một em trai nhỏ, thể hiện sự thân mật nhưng chưa phải là gần gũi, thân thiết.

- Cháu: cách gọi biểu lộ tình cảm gần gũi, thân thiết như quan hệ ruột thịt của người lớn với một em nhỏ.

- Chú đồng chí nhỏ: cách gọi vừa thân thiết, trìu mến vừa trang trọng đối với một chiến sĩ nhỏ tuổi.

- Lượm ơi: dùng khi tình cảm, cảm xúc của người kể lên đến cao độ, thể hiện ra trong cách gọi tên kèm theo những từ cảm thán: Thôi rồi, Lượm ơi và Lượm ơi, còn không?

Câu 5 (trang 76 sgk ngữ văn 6 tập 2)

Câu thơ "Lượm ơi, còn không?" như một câu hỏi đầy đau xót về sự hy sinh của Lượm. Sau câu thơ ấy, tác giả lặp lại hai khổ thơ đầu với hình ảnh Lượm hồn nhiên, vui tươi.

Sự lập lại có dụng ý khẳng định Lượm không chết, Lượm không mất. Ở trên đã có khổ thơ nói về sự hóa thân của Lượm:

"Cháu nằm trên lúaTay nắm chặt bôngLúa thơm mùi sữaHồn bay giữa đồng"

Đến đây một lần nữa, tác giả khẳng định Lượm sống mãi trong lòng mọi người, sống mãi cùng non sông, đất nước.

IV. Luyện tập

Câu 1 (trang 77 sgk Ngữ Văn 6 tập 2)

Học thuộc lòng thơ từ Một hôm nào đó đến hết bài thơ.

Câu 2 (trang 77 sgk Ngữ Văn 6 tập 2)

Lượm nhận bức thư thượng khẩn từ tay anh cán bộ rồi xin phép ra về. Ngoài mặt trận súng nổ vang trời, máy bay địch rè rè lượn trên bầu trời. Giữa trưa, đường làng vắng vẻ. Lúa trên đồng xanh mướt, đã bắt đầu trổ bông. Thấp thoáng trên cánh đồng xanh bạt ngàn tít tận chân trời là chiếc ca lô trắng của Lượm. Em băng qua đường, lội qua những cánh đồng đưa lá thư tới tay chỉ huy. Thế nhưng, bất ngờ một quả bom từ máy bay địch thả xuống. Đùng! Lượm ngã xuống. Chiếc ca lô văng ra xa. Khuôn mặt em lấm lem bùn đất, bộ quần áo nhuộm sắc đỏ tươi của máu. Đôi tay em nắm chặt bông lúa non còn thơm mùi sữa. Đôi mắt từ từ nhắm lại....Thôi rồi, Lượm ơi!